Het afgelopen jaar hebben we al meermaals in onze artikelen het onderwerp ‘politiek’ aangehaald. De verkiezingen lijken voor iedereen al een eeuw geleden, desondanks is er nog geen kabinet gevormd. Een kabinet vormen is nooit makkelijk, alleen de huidige vier partijen die het moeten doen maken het er ook niet makkelijker op. Yeşilgöz met een verdeelde achterban, Van der Plas die niet zo van doorrekenen houdt, Omtzigt met zijn nieuwe partij die de stekker al een keer uit de onderhandelingen heeft getrokken en daarbij komt als kers op de taart nog Geert Wilders en zijn eenmanspartij met standpunten tegen de grondwet in, die als het moeilijk wordt wegloopt, er lekker op los twittert en nog veel meer gekke ideeën heeft. Een van die ideeën lichten we in dit artikel graag toe. Het gaat namelijk over het idee om Europa te verlaten, de zogenaamde Nexit. Hiermee zouden we als land de Britten volgen. Om te kijken hoe dit zou gaan zijn we op zoek geweest naar waar dit idee vandaan komt en wat de mogelijke uitwerkingen kunnen zijn.
Het Britse proces begon met een historisch referendum op 23 juni 2016, waarbij 52% van de stemmers vóór vertrek stemde. Motieven voor de Brexit omvatten zorgen over immigratie, soevereiniteit en economische ongelijkheid. Voorstanders zagen het als een kans om de nationale controle te herstellen over wetgeving, grenzen en handel, terwijl tegenstanders waarschuwden voor mogelijke negatieve economische gevolgen en internationale isolatie. De Brexit resulteerde in een jarenlang proces van onderhandelingen tussen het VK en de EU, culminerend in het officiële vertrek op 31 januari 2020.
Tot verkort was de PVV voor de Nexit, bij een vraag over de Europese Unie luidde het statement van de PVV als volgt: ``We moeten ook onze nationale soevereiniteit terugpakken. Weer de baas worden over onze eigen grenzen, geld en wetten. We willen geen dictaten meer van ongekozen eurocommissarissen over klimaat of stikstof, over boerenhaat, of het binnenlaten van asielzoekers. We kiezen voor het Nederlands belang. En er gaan nul Nederlandse euro’s meer naar Brussel, Italië, Afrika of welk herverdelingsfonds dan ook. We willen graag en intensief samenwerken met andere landen maar niet in een politieke unie als de EU.´´
De rechtsstaat
De rechtsstaat is belangrijk. Om kafkaiaanse taferelen te voorkomen is het belangrijk om te kijken naar krachten die zich van binnenuit tegen de rechtsstaat keren. Een Nexit is ongetwijfeld zo'n kracht. Maar hoe essentieel is de EU nu voor onze rechtsstaat? Zijn er immers niet genoeg andere internationale kaders die de rechtsstaat hooghouden? En een Nexit, hoe gaat dat staatsrechtelijk eigenlijk in zijn werk?
Om te beginnen met het staatsrecht. Voor een Nexit is niet meer nodig dan een gewone meerderheid in de Eerste en Tweede kamer. Art. 91, lid 1 GW bepaalt namelijk dat voor het opzeggen van een verdrag, goedkeuring door de Staten-Generaal is vereist. Verder is er een voorbereidingsprocedure op grond van Rijkswet goedkeuring en bekendmaking verdragen.
Indien dit allemaal is gebeurd, kan artikel 50 VEU in gang worden gezet door de daarin vermelde kennisgeving te doen aan de Europese Raad van het voornemen zich uit de Unie terug te trekken. Een zogenaamd plebisciet, waar het gewone volk even van zich kan laten horen, is officieel niet nodig. De circulairecommissie is dan ook van mening dat we het maar moeten overlaten aan de technocraten.
Het verlaten van de Unie zal door Nexiteers ongetwijfeld als een bevrijding worden gepresenteerd, vergelijkbaar met hoe Nigel Farage de dag van het Brexit–referendum aanduidde als ‘independence day.’ Op den duur vallen alle EU-kaders helemaal weg. Dat terwijl de unie toch is gebaseerd op bepaalde vrijheden die de nexiteers juist belangrijk vinden. De uittreding betekent dat er geen toezicht meer plaatsvindt op de implementatie en naleving van bepaalde wetten die tijdens de EU-periode zijn ingevoerd. Denk aan de Europese Commissie als waakhond, of het Europese Hof van Justitie die de vrijheden van burgers beschermt. Dit is nadrukkelijk een verlies van tegenmacht, iets wat de rechtsstaat dus niet ten goede komt.
Echter, bepaalde rechtsstatelijke waarden zijn zo diepgeworteld, dat de waarborgen die de Europese normen boden daaraan ondergeschikt zijn. Maar het is niet ondenkbaar dat er hier en daar een trein ontspoort. Een vergelijking valt te maken met de Weimarrepubliek in de jaren 1930, of het huidige VK waar vluchtelingendeals worden gesloten die wellicht niet geheel EU-waardig zijn. Een regering post-Nexit zou kunnen pogen meer macht naar zich toe te trekken, wat niet ten goede komt aan de spreiding der machten.
Gelukkig is Nederland wel nog gebonden aan andere internationale verdragen die bepaalde rechtsstatelijke basiswaarden respecteren. Zo blijven het EVRM en het IVBPR onverkort gelden, en zal Nederland deel blijven uitmaken van de Raad van Europa en de VN. Al zullen deze instanties wellicht wel lijdzaam toezien hoe bepaalde rechtsstatelijke waarborgen op de tocht komen staan.
Kortom, de EU biedt nu extra waarborgen die een goed functionerende rechtsstaat in stand houden en het verlies daarvan komt de rechtsstaat dus niet ten goede. Dankzij andere internationale verdragen zal Nederland echter niet direct in een rechtsloze maatschappij veranderen.
Economische gevolgen
Het leek zo'n goed idee, de Brexit, maar wat vallen de resultaten tegen. Volgens economen van onderzoeksinstelling Bloomberg kost de Brexit de Britse economie 114 miljard euro per jaar en is de economie nu kleiner dan zonder Brexit het geval zou zijn geweest. Maar wat zouden de gevolgen zijn voor de Nederlandse economie bij een Nexit?
Een kleine, open economie als de Nederlandse heeft vanaf het begin buitengewoon geprofiteerd van samenwerking binnen Europese instellingen als de EU. Het ligt voor de hand dat bij een Nexit de euro vervangen zal worden door een nieuwe gulden. Afgezien van de praktische onhandigheid voor de internationale handel, zal vervanging van de euro door de nieuwe gulden er dan toe leiden dat de nieuwe munteenheid zal appreciëren ten opzichte van de euro. Dat is economentaal voor: de nieuwe gulden zal duurder worden dan de euro. Hoeveel duurder is onmogelijk te zeggen, maar zeker is dat de export schade gaat ondervinden, terwijl de import goedkoper wordt. Dit effect zorgt er tevens voor dat alle investeringen die Nederlandse bedrijven en pensioenfondsen in het buitenland hebben ook in waarde zullen dalen. Dit kan dan weer grote gevolgen hebben voor de dekkingsgraad en aandelenkoersen.
Meer recent hebben de economen Brakman, Garretsen en Kohl een schatting gemaakt van de effecten van een nexit op de Nederlandse export.[2] Ze hebben daarbij overigens nog geen rekening gehouden met het inwisselen van de euro voor de nieuwe gulden. Ze gaan bij hun berekeningen uit van het zogenaamde zwaartekrachtmodel van de internationale handel: hoe groter twee landen zijn, hoe meer handel ze met elkaar drijven. Hoe groter de afstand (in kilometers, maar ook cultureel) tussen twee landen is, des te minder handel zullen ze met elkaar drijven. De gevolgen van de Nederlandse 'alleingang' die uit hun model rollen zijn voor de export tamelijk desastreus. De Nederlandse export krimpt met maar liefst 45 procent, het nationale inkomen met een, dan overigens wel weer meevallende, 2,5 procent.
Concluderend kunnen we wel stellen dat een Nexit op economische gebied Nederland weinig goed zal doen. Wel beschermen we er onze eigen markt mee, maar of dat opweegt tegen een dalende export van 45 procent is de vraag.
