Deze zomer was het alweer 5 jaar geleden dat ik voor een maand in Zuid-Afrika was om bij de Universiteit van Kaapstad fiscaal onderzoek te doen op het gebied van grensoverschrijdende belastingeffecten en welzijn. Een kort verslag daarvan vormde de start van de nieuwe FIT-bijdragen, te lezen in de Circulaire.1 Ik sloot dat verslag af met het uitgesproken streven een tandje bij te zetten om mijn destijds al enige jaren lopende promotieonderzoek – over de rol die welzijn zou moeten spelen in belastingheffing – nog verder te brengen.
Dat ‘tandje bij’ is natuurlijk een eufemisme gebleken: bijna 3 jaar (en vele uren noeste arbeid) later zou ik op vrijdag de 13e van december 2019 mijn promotieonderzoek afsluiten met de verdediging van mijn proefschrift. Het scheelde dat ik, na het lezen van Kahneman’s Thinking, Fast and Slow, wist dat zelfs een conservatieve schatting van hoelang een project zal gaan duren waarschijnlijk nog veel te optimistisch is.2
Een extra aanleiding om opnieuw bij mijn tijd in Kaapstad stil te staan was het trieste nieuws van de brand die in april van dit jaar op de hellingen van de Tafelberg heeft gewoed. Daarbij gingen niet alleen grote stukken van nationaal park Tafelberg in vlammen op, ook de Universiteit van Kaapstad (gelegen tegen de hellingen van de Tafelberg) bleef niet gespaard. In mijn Circulaire-bijdrage uit 2017 schreef ik over de juridische, economische en algemene bibliotheken van de Universiteit van Kaapstad die zeer uitgebreide collecties bevatten, met bijvoorbeeld unieke stukken over de Afrikaanse geschiedenis. Delen daarvan zijn bij de brand verloren gegaan.3 Dat de in de bibliotheken van de Universiteit van Kaapstad gevonden boeken enorm waardevol zijn geweest voor mijn promotieonderzoek4 geeft dit trieste nieuws voor mij een extra lading, hoewel dat natuurlijk in geen enkele verhouding staat tot het leed dat voor velen door de brand is veroorzaakt.
Bron: Rodger Bosch/AFP via Getty Images - https://www.theartnewspaper.com/news/wildfire-engulfing-cape-town-university
Ook al ging het op de Tafelberg, als ik het juist heb, om een aangestoken brand, toch riep het bij mij ook een associatie op met de wereldwijde en actuele aandachtspunten en uitdagingen op het gebied van het milieu en het klimaat. Zo stonden grote stukken van de wereld deze zomer letterlijk in brand, waarbij een link met klimaatverandering wordt gelegd.5 Bij het nadenken over mogelijke maatregelen speelt fiscaliteit ook een rol. Op het gebied van het milieu en het klimaat gaat momenteel behoorlijk wat aandacht uit naar de interacties met welzijn en het eventuele gebruik van belastingheffing om dienaangaande doelen te behalen. Een voorbeeld daarvan is de Europese Green Deal, waarbij het bevorderen van welzijn ook centraal staat en onder andere wordt gewerkt aan een CO2-heffing aan de Europese grens.6
Interacties tussen welzijn en belastingheffing raken al snel vrij fundamentele kwesties en wezenlijke thema’s, waarbij een breed gedragen oplossing vaak niet eenvoudig voorhanden is.7 Dat zien we ook op andere gebieden waar een expliciet verband wordt gelegd tussen welzijn en belastingheffing. Een voorbeeld is de recent in Duitsland voorgestelde dierenwelzijnsbelasting die hieronder kort aan bod komt.
Ter financiering van de hervorming van de Duitse veehouderij en met het oog op verbetering van het dierenwelzijn en het milieu overweegt de Duitse regering om de prijzen van dierlijke producten (zoals vlees en melk) te verhogen, bijvoorbeeld door een nieuw in te voeren dierenwelzijnsheffing, door een verhoging van het btw-tarief op dergelijke dierlijke producten, of door een algemene verhoging van de btw.8 Volgens Landbouwminister Klöckner (CDU) is ingrijpen van de overheid nodig, omdat met de huidige consumentenprijzen het door de samenleving gewenste niveau van dierenwelzijn niet kan worden bereikt.9
Bij de afweging van een eventuele dierenwelzijnsbelasting spelen belangrijke vragen, waarvan de beantwoording kan bijdragen aan onder andere de kwaliteit, controleerbaarheid en acceptatie van zo’n belasting. Bijvoorbeeld, en daarbij vooropgesteld dat de achterliggende doelen me in het algemeen aanspreken: wat moet hier precies onder dierenwelzijn worden verstaan en hoe moet dat gemeten worden? Hoe verhoudt de dierenwelzijnsdoelstelling zich ten opzichte van de ook genoemde milieudoelstelling (en/of een eventueel bijkomende menselijke gezondheidsdoelstelling)? Is belastingheffing in dit geval het meest effectieve en efficiënte overheidsinstrument om de beoogde doelen te bereiken en zo ja, in welke vorm? Dient de opbrengst van de heffing - excuus voor de woordkeus - geëarmarkt te worden voor de hervorming van de veehouderij, of kan de financiering van dat laatste juist beter uit de algemene middelen komen (zodat de daarvoor beschikbare middelen niet dalen als de vlees- en melkafname daalt in reactie op de gestegen consumentenprijzen)? En is in de uitgevoerde studies naar de juridische houdbaarheid ook rekening gehouden met, bijvoorbeeld, de kans dat toepassing van het principe ‘de verbruiker betaalt’ in dit geval zou kunnen betekenen dat consumenten met een beperkt inkomen relatief zwaar belast zullen worden?10
De hierboven beschreven ontwikkelingen op het gebied van welzijn en belastingheffing laten zien dat het afsluiten van een proefschrift (gelukkig) niet het einde van onderzoek betekent. Juist dat belastingheffing eigenlijk steeds samenhangt met fundamentele vraagstukken en met de uitdagingen van nu en van de toekomst, maakt het voor mij ook zo reuze interessant. Voor de fiscalisten van vandaag, maar ook zeker voor de fiscalisten van morgen, ligt daar een kans om bij te dragen.
Mart van Hulten – universitair docent bij het Fiscaal Instituut Tilburg van Tilburg University (m.j.vanhulten@tilburguniversity.edu); tevens fiscaal jurist bij Lubbers, Boer & Douma.
Bronnen:
1. Zie https://smeetskring.com/circulaire/2021-09-03-fiscaal-onderzoek-vanaf-de-tafelberg
2. D. Kahneman, Thinking, Fast and Slow, Penguin Books 2011. Zie bijvoorbeeld p. 245-254, waar wordt beschreven hoe zelfs degenen die ons feilbare denken onderzoeken de kans op vertraging of zelfs mislukking bij een project – zoals het schrijven van een boek - grof onderschatten. In plaats van de door Kahneman en collega’s geschatte 2 jaar, kostte het hen uiteindelijk 8 jaar om hun boek af te ronden.
3. https://nos.nl/artikel/2377274-grote-brand-op-tafelberg-legt-deel-unieke-collectie-universiteit-in-as
4. Zo ‘ontdekte’ ik daar het destijds net uitgebrachte The Routledge Handbook of Philosophy of Well-Being, een aanrader voor iedereen, welk boek ik bij thuiskomst ook voor de bibliotheekcollectie van Tilburg University heb laten aanvragen (te vinden onder CIF C2 FLET 2016).
5. Zie bijvoorbeeld https://nos.nl/artikel/2393048-droogte-en-aanhoudende-hitte-zijn-perfect-storm-voor-branden-zuid-europa
6. Zie https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_nl. In EC Tax Review 2020/06 heb ik vanuit het perspectief van welzijn en belastingen die ontwikkeling geanalyseerd en aanbevelingen gedaan.
7. In dat kader heb ik in mijn proefschrift een toetsingskader voor staten uiteengezet waarbij voorzichtigheid en terughoudendheid voorop staan. Het proefschrift is publiekelijk beschikbaar via https://research.tilburguniversity.edu/en/publications/aiming-for-well-being-through-taxation-a-framework-of-caution-and-2
8. TaxLive, Duitsland voert ‘dierenwelzijnsbelasting’ door, 9 maart 2021. https://www.taxlive.nl/nl/documenten/nieuws/duitsland-voert-dierenwelzijnsbelasting-door/
9. Zie bijvoorbeeld Heike Jahberg, Kommt jetzt die Fleschsteuer? Wie der Staat meht Tierwohl bezahlen will, Tagesspiegel, 2 maart 2021, https://www.tagesspiegel.de/wirtschaft/kommt-jetzt-die-fleischsteuer-wie-der-staat-mehr-tierwohl-bezahlen-will/26967680.html. Zie ook Heike Göbel, Steuer auf Fleisch und Milch: Tierwohl ohne Soli, Frankfurter Allgemeine, 2 maart 2021, https://www.faz.net/-gqe-a95zw.
10. Zie daarover Julia Löhr, Steuer auf Fleisch und Milch: Die Tierwohlabgabe kann kommen, Frankfurter Allgemeine, 2 maart 2021, https://www.faz.net/-gqe-a95rt. Zie ook Michael Bauchmüller, Wie eine Fleischsteuer für mehr Tierwohl aussehen könnte, Süddeutsche Zeitung, 2 maart 2021, www.sz.de/1.5222554.
